Çanakkale Savaşı Türk Milleti’nin,“Çanakkale geçilmez” dedirttiği bir kahramanlık destanıdır. 18 Mart Şehitler Günü’nde bu toprakları bize mukaddes bir vatan emanet eden tüm şehitlerimizi, başta Gazi Mustafa Kemal olmak üzere tüm kahramanlarımızı rahmetle, şükranla anıyoruz. Ruhları şad, mekânları cennet olsun.
Savaşın Kısa Tarihçesi
Birinci Dünya Savaşı’nın 2. yılında, İngilizler ve Fransızlar Çarlık Rusyası’na yardım etmek için Çanakkale Boğazı’nı geçerek, Marmara’ya ve oradan Karadeniz’e geçerek, Osmanlı baskısına son vermek istiyordu. Almanya, bir an önce savaşa fiilen girilmesi için baskılarını sürdürmüştür. Bu baskılar, Akdeniz’de Britanya donanması önünden çekilen Goeben ve Breslau savaş gemilerinin İstanbul’a gelmesiyle bir oldu bittiye getirilmişti. Daha sonra Osmanlı Donanması’na bağlı bir grup gemiyle Karadeniz’e açılan bu gemiler 27 Ekim 1914 tarihinde Rus limanlarını bombalayınca Rusya, Osmanlı İmparatorluğu’na savaş ilan etmiştir.
Birleşik Krallık Savaş Konseyi sekreteri Albay Hankey Winston Churchill ‘in de desteğiyle, 1914 yılı Eylül ayında Çanakkale Boğazı’nın donanmayla geçilerek İstanbul’un işgalini öngören bir planı savaş konseyine sunmuştur. Plan, çeşitli evrelerden geçerek uygulamaya kondu ve Birleşik Krallık ve Fransa gemilerinden oluşan bir donanmanın Boğaz’a geniş çaplı saldırıları 1915 Şubat ayında başlatıldı. Özellikle 19 Şubat 1915 ve 25 Şubat 1915 bombardımanları sonucu Müstahkem Mevki Komutanı Cevat Çobanlı giriş tabyalarının geri hatta çekilmesi emrini uygulatmıştır. En güçlü saldırı ise 18 Mart 1915 günü uygulamaya konuldu. Ancak Birleşik Donanma ağır kayıplara uğradı ve deniz harekatından vazgeçmek zorunda kalındı.
Deniz harekatıyla İstanbul’a ulaşılamayacağı anlaşılınca bir kara harekatıyla Çanakkale Boğazı’ndaki Osmanlı sahil topçu bataryalarını ele geçirmek planı gündeme getirilmiştir. Bu plan çerçevesinde hazırlanan Britanya ve Fransa kuvvetleri 25 Nisan 1915 şafağında Gelibolu Yarımadası’nın güneyinde beş noktada karaya çıkarılmıştır.
Britanya ve Fransa çıkarma kuvvetleri her ne kadar Seddülbahir ve Arıburnu sahillerinde köprü başları oluşturmayı başardılarsa da Osmanlı kuvvetlerinin inatçı savunmaları ve zaman zaman giriştikleri karşı taarruzlar sonucunda Gelibolu Yarımadası’nı işgalde başarılı olamadılar. Bunun üzerine sahildeki kuvvetler takviye edilmek için Arıburnu’nun kuzeyinde Suvla Koyu’na 6 Ağustos 1915 tarihinde yeni kuvvetlerle bir üçüncü çıkarma yapılmıştır. Ancak 9 Ağustos’ta Kurmay Albay Mustafa Kemal’in Birinci Anafartalar Muharebesi olarak bilinen karşı taarruzunda İngiliz Komutanlığı ihtiyat tümenini ateş hattına sürerek sahilde tutunmayı ancak başarabilmiştir.
Mustafa Kemal ertesi gün Kocaçimentepe – Conk Bayırı hattında yeni bir karşı taarruz gerçekleştirmişti, bu hattaki Anzak birliklerini de geri atmıştır. Britanya ve Anzak kuvvetlerinin İkinci Anafartalar Muharebesi olarak bilinen genel taarruzları ise Osmanlı savunmasını aşamamıştır. Tüm bu gelişmelerin sonrasında İngiliz, Anzak ve Fransız kuvvetleri Gelibolu Yarımadasını 1915 yılı Aralık ayı içinde tahliye etmiştir.
Çanakkale Boğazındaki Batıklar
Çanakkale Boğazında sayısız batık bulunur. Bunların bir kısmı 1. Dünya Savaşından kalma olanlar, bir kısmı da gemi çarpışmaları ile gerçekleşen batmalardır. Savaş batıkları çoğunlukla boğazın Ege çıkışında yoğun olarak bulunurlar ve bazıları da gemi trafiğinin yoğun olduğu orta kısımlardadır. Çarpışma ile batan gemilerden, çok hızlı batanlar orta sulara gömülmüş, yavaş batanlar ise kendilerini sığ bir bölgeye yönlendirip sahile oturtmaya çalışmışlardır. Ancak boğazın bir çok yerinde sığlık az olduğundan gemilerin bir çoğu sahile gelemeden 20-30 metrelere gömülmüşlerdir.
MESUDİYE SAVAŞ GEMİMİZ (N40°07.098′-E26°23.248′ 10-12 m ile 28 m. arasındaki derinlikte Kpz-Sarısığlık arası)
SAPHIR DENİZALTISI (N40°10.737′- E26°23.689′ Nara 55 m. Pol isk. 600m.)
IRRESISTIBLE SAVAŞ GEMİSİ (N40°04.457′- E26°20.418′ Dardanos açığı 39-61m.)
E-15 DENİZALTISI (Kepez’e 10 mil mesafede karaya oturdu.4-6 m. de kalıntıları vardır.)
JOULE DENİZALTISI (44 metre derinlikte Kepez yakınlarında)
MAJESTIC SAVAŞ GEMİSİ (N40°02.307′- E26°10.648′ 22 m. Sed.bahir fener açığı)
İNGİLİZ ŞATLARI (Teke koyu açıklarında 24-28 m. iki adet)
MARIOTTE DENİZALTISI (N40°11.292′- E26°24.334′ Nara Burnunda kıyıya çekilmiş ve yarısının üzerine iskele yapılmış durumda)
E-7 DENİZALTISI (N40°11.881′-E26°23.055′ Nara. 96 m. Dumlupınar’a 150 m. mesafede)
GOLIATH SAVAŞ GEMİSİ (N40 02 323-E26 12 288 55m.)
LUNDY BATIĞI (4017’47.3’’-E2612’47.8” 18-30 M Suvla Körfezinde)
KAPTAN FRANGOS (Ticari gemidir.Çarpışarak batmıştır.)
GAULOİS (Kumkale açıklarında, yaklaşık 52 metre derinde.)
ATILAY DENİZALTISI (14 Temmuz 1942’de mayına çarpıp battı.Gökçeada yakınlarındadır.)
ÜSKÜDAR GEMİMİZ (N40°11.228′- E26°24.207′ 18 m. Nağara yakınları)
MİDİLLİ KRUVAZORU (N40°05- E26°02 Limni adası civarında)
OCEAN SAVAŞ GEMİSİ (Boğazın Ege çıkışına doğru)
LOUIS DESTROYERI (Suvla Koyu açıklarında)
HMS ARNO DESTROYERİ (23 3 1918’de HMS Hope ile çarpıştı ve Çanakkale’de kayboldu. Yer bilgisi yok.)
SU ARITMA GEMİSİ (N 40° 18′ 48.2″-E 26° 13′ 32.8″ Suvla Körfezinde)
ALMAN TORPİDO GEMİSİ (Çanakkale Yat Limanı ucunda 16 m.derinlikte.)
BOUVET SAVAŞ GEMİSİ (N40°02.428′-E26°17.799’Erenköy açıklarında 60m.)
CARTHAGE GEMİSİ (Seddülbahir Teke Koyu.Demirli iken U-21 tarafından batırıldı.O sırada cephane boşaltıyordu.)
E-14 DENİZALTISI (Kumkale açıklarında topçularımız batırdı.)
HALEP VAPURU (Akbaş koyunda 17-22 metre derinliklerde)
DUMLUPINAR DENİZALTISI (N40°11.843′-E26°23.026′ 84 m. Nara)
GOISSA DEVRİYE YATI (15.11.1918’de Çanakkale’de mayına çarptı ve battı.)
JOULE DENİZALTISI (Kepez yakınlarında 44 metrede)
M-28 MONITOR GEMİSİ (Kuzu koyunda (Gökçeada) batırıldı)
MILO BUHARLISI Arıburnu (Kuzey Plajında kalıntıları görülebilir.)
TRIUMPH SAVAŞ GEMİSİ (Kabatepe’de 56-72 metre derinlerde yatmaktadır. Gemi hala tek parça halinde ve sağlamdır.)
CEYHUN (N40°12.717′- E26°29.519′ 20 m. Özbek köyü açıkları)
Çanakkale Savaşı Kronolojisi
11 Ocak 1915
Amiral Carden’in, Bahriye Nezareti’ne Çanakkale Boğazı’na Taarruz İçin Hazırlattığı Planı Sunması.
15 Ocak 1915
Saphir Adındaki Fransız Denizaltı Gemisinin Köseburnu Önünde Batırılması – Çanakkale Boğazı’na Taarruz İçin Hazırlanmış Planın Uygun Olduğunun Amiral Carden’e Bildirilmesi.
28 Ocak 1915
Savaş Komitesinin Bugünkü Toplantısında Çanakkale Boğazı’nın Yalnız Donanmayla Zorlanmasına Karar Verilmesi 19 Şubat 1915’in Taarruz Tarihi Olarak Saptanması.
1 Şubat 1915
Mustafa Kemal’in Tekirdağ’da Göreve Başlaması.
17 Şubat 1915
Barbaros ve Turgut Reis Muharebe Gemilerinin, Savunmaya Katılmak Üzere Nara’ya Gelmesi.
18 Şubat 1915
Başkomutan Vekili’nin Denetleme İçin Çanakkale’ye Gelmesi.
19 Şubat 1915
Birleşik Filo’nun Çanakkale Boğazı Giriş Tabyalarına Tarruz ve Muharebeleri – İtilaf Devletleri donanmasının Çanakkale Boğazı’na ikinci büyük saldırısı.
23 Şubat 1915
19. Tümen Kuruluşuna 6. Kolordu’dan Verilen 72. Piyade Alayı’nın Eceabat’a Gelmesi.
25 Şubat 1915
19. Tümen Komutanı, Karargahı, 57. Piyade Alayı, Dağ Bataryası, Sıhhiye Bölüğü, Seyyar Hastane Ekmekçi Müfrezesi’nin, Tekirdağ’dan Eceabat’a Gelmesi – Çanakkale Müstahkem Mevkii Karargahı’nın Hacıpaşa Çiftliği’ne Yer Değiştirmesi – Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanı’nın, 19. Tümen Komutanı’nı Eceabat Bölgesi Komutanlığına Atanması – Mustaf Kemal’in 19. Tümen Komutanlığı’na atanması – Birleşik Filo’nun, Giriş Tabyalarındaki Topları Tahrip Etmesi ve Boğaz’a Girmeye Başlaması.
26 Şubat 1915
Değirmenburnu – Çanakkale Feneri Arasında 10. Mayın Hattı’nın Kurulması – Seddülbahir ve Kumkale’ye Yapılan Çıkarma.
1 Mart 1915
Venizelos’un, Gelibolu Yarımadası’nda 3 Tümen Çıkarılmasını Önermesi.
2 Mart 1915
General Liman Von Sanders’in Çanakkale’deki Osmanlı Kara Kuvvetleri Başkomutanlığına atanması.
4 Mart 1915
İngiltere, Fransa ve Rusya arasında Boğazlar’ın taksimini öngören İstanbul Antlaşması’nın imzalanması. 3. Avustralya Tugayı’nın, Mondros Limanı’na Gelmesi.
5 – 6 Mart 1915
Çamkoyu Batısından Queen Elizabeth Muharebe Gemisinin Merkez Tahkimatını Aşırma Biçiminde Bombardımanı.
7 – 8 Mart 1915
Nusret Mayın Gemisi’nin, elde kalan son 26 mayınla Boğaz girişindeki Karanlık Koy’a mayın döşemesi.
11 Mart 1915
Sir Ian Hamilton’un, Akdeniz Bağlaşık Kuvveti Komutanlığı’na Atanması.
12 Mart 1915
11. Tümen’in Ezine, Bayramiç Bölgesine Gelmesi – İngiliz Deniz Piyade Tümeni’nin Artanının Limni Adasına Gelmesi.
13 Mart 1915
Kitchener’in, Hamilton’a Kara Kuvvetlerinin Kullanılması Konusunda Yönerge Vermesi.
15 Mart 1915
General d’Amade Emrindeki Fransız Doğu Sefer Kuvvetinin Mondros Limanı’na Gelmesi.
16 Mart 1915
Amerika Büyük Elçisi, Adliye Nazırı, Avusturya Askeri Ataşesi’nin Çanakkale’ye Gelmesi – Amiral Carden’in Sağlık Nedeniyle Görevinden Ayrılması.
17 Mart 1915
Amiral de Robeck’in, Birleşik Filo Komutanlığı Görevine Başlaması.
18 Mart 1915
Çanakkale Boğazı Muharebesi, İtilaf devletleri donanması yaklaşık 30 savaş gemisiyle savaşın en geniş kapsamlı saldırısını başlattı. Altı büyük gemiden Bouvet, Irresistible ve Ocean zırhlıları batırıldı, üçü ise kullanılmaz duruma geldi. Çanakkale Boğazı’nı denizden geçme girişimi Türk deniz ve kara savunması karşısında başarısızlığa uğradı.
23 Mart 1915
Alman general Liman Vona Sanders 5. Ordu Komutanlığı’na getirildi. Bu ordunun ihtiyatını oluşturacak 19. Tümen’in komutanlığına ise Kurmay Yarbay Mustafa Kemal getirildi.
24 Mart 1915
General Hamilton’un Birliklerini Düzenlemek Üzere Mısır’a Hareket Etmesi.
25 Mart 1915
9. Tümen Komutanı’nın, Eceabat Bölgesi Komutanlığı’nı 19. Tümen Komutanı’ndan Devralması.
26 Mart 1915
5. Ordu Komutanı’nın Gelibolu’ya Gelerek Göreve Başlaması.
27 Mart 1915
Churchill’in, Birlikte Harekata Karar Verildiğini Amiral de Robeck’e Bildirmesi.
28 Mart 1915
Tengerdere – Domuzdere Arasında Boğaz’ın Ortasına Doğru 19 Mayından Oluşan Son Mayın Hattının Kurulması.
31 Mart 1915 – 1 Nisan 1915
Bu Mayın Hattına Paralel Olarak, Boğaz Doğrultusunda 10 Mayının Uzatılması.
31 Mart 1915
3. Tümen’in Muharip Birlikleriyle Erenköy’e Gelmesi.
1 Nisan 1915
General Weber’in Kalvert Çiftliğinde Mürettep Kolordu Komutanlığı Görevine Başlaması.
10 Nisan 1915
General Hamilton’un Mondros’a Gelmesi – Avustralya Tümeni’nin Büyük Kısmının, Mondros’a Gelmesi.
16 Nisan 1915
Demirhisar torpidobotunun kendini karaya oturtup batması.
17 Nisan 1915
E-15 İngiliz Denizaltı Gemisinin, Boğazda Hasara Uğratılıp Karaya Oturtulması.
18-19 Nisan 1915
İngilizlerin, Torpido Atarak E-15 Denizaltı Gemisini Batırmaları.
25 Nisan 1915
İtilaf güçlerinin en geniş kapsamlı ilk çıkarması.
27 Nisan 1915
İngiliz denizaltı gemilerinin Marmara’da denizaltı savaşına başlamaları ve Barbaros zırhlısının bir denizaltı tarafından batırılması.
28 Nisan 1915
Birinci Kirte muharebesi.
30 Nisan 1915
Sultanhisar torpidobotunun E-2 İngiliz denizaltı gemisini batırması.
6-8 Mayıs 1915
İkinci Kirte muharebesi.
12 Mayıs 1915
Muavenet-i Milliye torpidobotunun İngiliz Goliath zırhlısını torpilleyerek batırması.
14 Mayıs 1915
Churchill ve Amiral Fisher istifa ettiler.
19 Mayıs 1915
Liman Von Sanders’in 42 bin kişilik bir kuvvetle Arıburnu çıkarma noktasındaki Anzaklar’a yönelik başarısız saldırısı. Türkler 10 bin kayıp vererek geri çekildi.
25 Mayıs 1915
Alman U-21 denizaltı gemisinin İngiliz Trumph zırhlısını batırışı. Aynı denizaltı gemisinin önünde Majestic İngiliz zırhlısını batırışı.
1 Haziran 1915
Mustafa Kemal’in Albaylığa yükseltilmesi.
4-6 Haziran 1915
Üçüncü Kirte muhaberesi.
21 HaZiran 1915
Kerevizdere muharebesi.
4 Temmuz 1915
Atatürk’ün, Kurmay Başkanı İzzettin (Çalışlar) Bey’le beraber Cesarettepesi’ndeki 18. Alay’a ait siperleri gezmesi ve buradaki mevzilerin kuvvetlendirilmesi için bazı direktifler vermesi.
10 Temmuz 1915
Tasir-i Efkar gazetesi muhabirlerinden Ferit Bey’in, 19.Tümen Karargahı’nda Atatürk’ü ziyareti.
13 Temmuz 1915
İngiliz ve Fransızların, Seddülbahir’e yeni bir taarruzu, ancak yedekteki birliklerin ileri sürülmesiyle önlenebilmesi.
17 Temmuz 1915
Gelibolu Mutasarrıfı Süreyya (Yiğit) Bey’le Maydos (Eceabat) Kaymakamı Rahmi Bey’in, 19. Tümen Karargahı’nda Atatürk’ü ziyareti ve geceyi karargahta geçirmeleri.
19 Temmuz 1915
Atatürk’ün, Kurmay Başkanı İzzettin (Çalışlar) Bey’le beraber, öğleden sonra, 3.Kolordu Karargahı’nın bulunduğu Kemalyeri’ne gelerek Veliaht Yusuf İzzettin Efendi’yi karşılama töreninde bulunması.
28 Temmuz 1915
Atatürk’ün Kurmay Başkanı İzzettin (Çalışlar) Bey’le beraber 27. ve 57. Alay cephelerini gezmesi.
30 Temmuz 1915
3.Kolordu Komutanı Esat (Bülkat) Paşa’nın, Kurmay Başkanı Fahrettin (Altay) Bey’le beraber 19. Tümen Karargahı’na gelerek Atatürk’ü ziyareti.
6-7 Ağustos 1915
İngilizler’in Suvla Limanı çıkarması ve Birinci Anafartalar savaşının kazanılması.
8-9 Ağustos 1915
İtilaf Güçlerinin Seddülbahir’i boşaltmaları.
10 Ağustos 1915
Türklerin Anafartalar Grup Komutanı Albay Mustafa Kemal öncülüğünde geniş kapsamlı Conkbayırı taarruzu.
14 Ağustos 1915
Mariot adlı Fransız denizaltı gemisinin ağlara takılıp batması.
17 Ağustos 1915
Kireçtepe savaşının kazanılması.
21 Ağustos 1915
2 nci Anafartalar savaşının kazanılması.
1 Eylül 1915
Mustafa Kemal’e, Anafartalar Grubu Komutanlığı’ndaki üstün başarıları nedeniyle “Muharebe Gümüş Liyakat Madalyası” verilişi.
2 Eylül 1915
Mustafa Kemal’in, Çanakkale Savaşlarında yaralanan ve sakatlanan Osmanlı askerleri için para toplayarak gönderen –Almanya’nın İstanbul Elçiliği görevlilerinden- Dr.Ernest Jackh’a teşekkür mektubu yazması.
4 Eylül 1915
Mustafa Kemal’in, Anafartalar’da 4.ve 8.Tümen cephelerine giderek incelemelerde bulunması. Başkomutan Vekili Enver Paşa’nın, 5.Ordu Komutanı Liman von Sanders’in -Anafartalar Grubu’ndaki yeni düzenleme ile ilgili- 29 Ağustos 1915 tarihli önerisine cevabı : “Anafartalar Grubu’nun devamını, bu grup içindeki tümenlerin şimdilik yalnız 2. ve 15. Kolorduları oluşturmasını ve Grup Komutanlığı’nın 16.Kolordu Komutanı Mustafa Kemal Bey tarafından yapılmasını, yüksek öneriniz üzerine uyarınca uygun gördüm.”
6 Eylül 1915
Bulgaristan’ın Türkiye ve Almanya’nın yanında savaşa katılması.
14 Eylül 1915
Mustafa Kemal’in Bulgar Generali Petroff`un eşi Sultane Petroff`a Çanakkale’den Fransızca mektubu : “…daha önce Arıburnu’nda benim karşımda hezimete uğrayan düşman kuvvetleri, aradan aylar geçtikten sonra bu defa da Anafartalar’da tam anlamıyla felç oldular. Generalimin, muhtemelen bunlardan haberi vardır; ama olan biteni doğrudan benden öğrenmesi, sanırım kendisini çok daha fazla memnun edecektir…
20 Eylül 1915
Mustafa Kemal’in rahatsızlanması, Mareşal Liman von Sanders’in Anafartalar Grubu Karargahı’na gelerek, kendisine geçmiş olsun dileğinde bulunması, sonra özel doktorunu gönderişi.
23 Eylül 1915
Mustafa Kemal’in, – Almanya’nın İstanbul Elçiliği görevlilerinden- Dr.Ernest Jackh’ı çadırında kabulü.
24 Eylül 1915
Başkomutan Vekili Enver Paşa’nın beraberinde Başkomutanlık Vekaleti Harekat Şubesi Müdürü Yarbay İsmet (İnönü) Bey olduğu halde Gelibolu’ya gelişi.
26 Eylül 1915
Başkomutan Vekili Enver Paşa’nın sabahleyin Kuzey Grubu Karargahı’na gidişi, daha sonra -Anafartalar Grubu cephesine ait- Conkbayırı’nı gezdikten sonra Gelibolu’da 5.Ordu karargahı’na dönüşü.
27 Eylül 1915
Mustafa Kemal’in, 5.Ordu Komutanı Mareşal Liman von Sanders’e Anafartalar Grubu Komutanlığı’ndan affını isteyen yazısı : “…Geçenlerde Ekselansları Başkomutan, Kuzey, Güney ve Asya Gruplarını ziyaretiyle gereği gibi onurlandırmıştır; ancak Anafartalar Grubu’nun varlığını tanımak istememekle, bizi ziyaretinin onurundan mahrum kılmıştır. …Ekselansları Başkomutan’ın şahsıma karşı beslediği duygular böylece bilinirken, orduda aynı koşullar altında hizmet vermem benim için imkansızdır. Siz Ekselanslarından beni şu andan itibaren Grup Komutanlığı’ndan istifa etmiş sayma ve şahsımla ilgili daha sonraki işlemleri tayin etme lütfunda bulunmanızı rica etmek onurunu taşımaktayım.”
30 Eylül 1915
5.Ordu Komutanı Mareşal Liman von Sanders’in Başkomutan Vekili Enver Paşa’ya Mustafa Kemal’in Anafartalar Grubu Komutanlığı’ndan affını isteyen dilekçe vermiş olduğunu, ancak kabul edilmemesini isteyen yazısı : “…Bu dilekçeyi destekleyemem. Çünkü Mustafa Kemal Bey’i vatanın bu büyük savaşta hizmetlerine muhakkak surette muhtaç olduğu, çok müstesna kabiliyetli, yetkili ve cesur bir subay olarak tanıdım ve takdir ettim. …Şimdilik ilişikte takdim etmediğim ayrılma dilekçesini, Ekselanslarınızın, güvenini belirtmek suretiyle reddetmek lütfunda bulunmalarını rica ediyorum.”
11 Ekim 1915
Gelibolu Yarımadası’nın İtilaf Devletleri’nce boşaltılmasının ilk kez söz konusu oluşu.
17 Ekim 1915
Çanakkale bölgesinde General Hamilton’un komutayı General Birdwood’a devrederek cepheden ayrılışı.
26 Ekim 1915
Mustafa Kemal’in, Başkomutanlık Vekaleti’nce 9.,11.ve 12.Tümenlerin birleşmesinden oluşacak 16. Kolordu komutanlığına atanması ve Kolordu Komutanı yetkisiyle “Anafartalar Grubu’nu yönetmekle görevlendirilmesi.
30 Ekim 1915
Turquoise isimli Fransız denizaltı gemisinin esir edilmesi.
31 Ekim 1915
Başkomutan Vekili Enver Paşa’nın, Anafartalar Grubu Karargahı’nı ziyareti, Atatürk’le görüşmesi, daha sonra at üzerinde İsmailoğlu Tepesi’ne gidilmesi.
3 Kasım 1915
İstanbul’dan Gelibolu’ya gelen Ayan ve Mebusan Heyeti’nin Anafartalar Grubu Karargahı’na giderek Mustafa Kemal’i ziyareti ve beraber cepheyi gezmeleri.
6 Kasım 1915
Çanakkale’den geçerek Marmara’ya girmiş olan E-20 İngiliz denizaltı gemisinin esir edilmesi.
Savaşın seyri artık tamamen değişmiştir.
7 Kasım 1915
İngiliz Harp Kabinesi’nin Çanakkale’yi boşaltma kararı.
10 Kasım 1915
Fransız denizaltı gemisi Turquoise’a Enver Paşa’nın katıldığı bir törenle “Müstecip Onbaşı” adının verilmesi.
5 Aralık 1915
Mareşal Liman von Sanders’in Anafartalar Grubu Karargahı’na gelişi ve Mustafa Kemal’e, beraberinde getirdiği hava değişimi izin yazısını vermesi.
6 Aralık 1915
İtilaf Güçlerinin Gelibolu Yarımadası’nı boşaltma hazırlıkları.
8 Aralık 1915
Atatürk’ün aldığı hava değişimi izni üzerine Anafartalar Grubu Komutan Vekilliğine atanan Fevzi (Çakmak) Paşa’nın Anafartalar Grubu Karargahı’na gelişi.
10 Aralık 1915
Atatürk’ün -beraberinde misafirleri Fethi (Okyar), Bahattin Şakir ve Tevfik Rüştü (Aras) Bey’ler olmak üzere- Çanakkale’den İstanbul’a hareketi.
11 Aralık 1915
Mustafa Kemal’in Çanakkale’den İstanbul’a gelişi.
19-20 Aralık 1915
İtilaf Güçlerinin, işgal ettikleri siperleri boşaltarak gece Anafartalar, Arıburnu bölgesinden gizli olarak çekilmeleri (Bu bölgedeki boşaltma son günlerde mevcut sisten de yararlanılarak gizli olarak yapılmakta idi. Ancak birlik ve malzemelerin büyük kısmını kapsayan boşaltma bu gece gerçekleştirilmiştir. İngilizler 8/9 Ocak 1916 gecesi de Seddülbahir bölgesinden çekilmişlerdir.)
8-9 Ocak 1916
Müttefiklerin Seddülbahir’i boşaltmaları.
9 Ocak 1916
5.Ordu Komutanı Mareşal Liman von Sanders’in -İngilizlerin Gelibolu yarımadasından çekilip gitmeleri üzerine- sabah 8.45’de Alçıtepe’den Başkomutanlık Vekaleti’ne telgrafı : “Tanrı’ya şükür Gelibolu yarımadası tamamen düşmandan temizlenmiştir. Diğer ayrıntılar ayrıca sunulacaktır.”
1 Şubat 1916
Atatürk’e Anafartalar Grubu Komutanlığı döneminde gösterdiği üstün başarıları nedeniyle “İkinci Rütbeden Osmani Nişanı” verilmesi.
