Dalış eğitimleri, teorik eğitimleri takiben suda yapılan beceri tekrarları ile tamamlanır. Tanıtım dalışı ile başlayan eğitim yolculuğu, çeşitli uzmanlıklar, sportif seviyeler, eğitmenlik ve dalış profesyonelliği ile eğitmen eğiticiliğine kadar uzun bir yolda ilerler.
Her kurs, dalış kariyerinde bir kilometre taşıdır ve her dalış ile su altı deneyimleri artmaktadır.
Öğrenme, sonu olmayan bir süreçtir. Fiziksel, görsel ve 3 boyutlu çoklu ortam –multi media bilgilerin disiplinler arası uygulamaları ile dalıcılar kendilerini geliştirmeye devam etmektedirler.
Dalış sporu için su ve teorik eğitimlerin yanı sıra, gündelik hayatımızda çok karşılaştığımız mental gelişim de çok önemli rol oynamaktadır. Özellikle öğrenme ile ilgili psikolojik ve anatomik mekanizmalar dalış ile ilgili gelişimlerde önemli rol alır.
“Durumsal farkındalık” ile başladığımız yazı dizimizin bu bölümünde “Karar verme süreci” ile ilgili genel bilgileri vereceğiz.
KARAR VERME MEKANİZMASI
En basit haliyle karar verme, mevcut duruma ait uygulanacak iki veya daha çok hareketin arasında seçim yapmaktır.
Daha geniş tanımıyla problem çözme sürecinde, probleme ait olası çözümlerin arasında seçim yapmaktır.
Nobel Ödüllü Daniel Kahneman ve deneysel psikolog Amos Tversky yaptıkları çalışmalarla beynimizde iki farklı sistemin iç içe çalıştığını ortaya koymuşlardır.
Sistem 1 çok hızlı karar almaktadır, Sistem 2 ise verileri dikkatlice inceler, hesap kitap yapar ve çok daha yavaş çalışır. Bu iki sistemin becerileri birbirinden çok farklıdır ve karşılaştığımız durumlar hangisinin uzmanlık alanına giriyorsa o sistem devreye girer.
Sistem 1 – Sezgisel Sistem
Sistem 1, bir tür otopilot işlevi görür. Bizim hiç düşünmeden birçok işi yapmamızı sağlar. Sezgisel olarak kısa yolları kullanarak karar verir. Hayatımızı hızlandırır ve kolaylaştırır.
Sezgiler, geçmiş deneyimlerimizin kişisel değerlerimiz ile anlamlandırılmış halidir. Bu nedenle Sistem 2 muhakemeden farklı olarak duygusallığı da içerir.
Yeni biriyle tanıştığımızda, bir iş görüşmesi yaptığımızda, aniden veya stres altında karar vermemiz gerektiğinde Sistem 1 devrededir.
Sistem 2 – Muhakeme Sistemi
Sistem 2 ise analiz yapan, düşünen, yavaş, dikkatli ve zor karar veren bir sistemdir. Muhakeme ya da en süslü söylenişi ile “usa vurma”, öğrenmenin en ileri safhalarından biri sayıldığından insanları diğer canlılardan üstün kılan yeteneklerden biridir.
Farklı durumların karşılaştırılması yapılarak duruma uygun karar verme yeteneğidir. Muhakeme, duygusallıktan arınmış ve geçmiş deneyimler ile elde edilmiş bilgileri kullanır.
Alışılmış durumları sezgisel sistem yönetirken, analiz yapıp seçeneklerin değerlendirilmesi gerektiğinde yerini muhakeme sistemi alır.
Karar verme, sezgisel yolla ya da muhakeme yoluyla yapılabilir.
Karmaşık durumlarda ise, genellikle hem sezgilerimiz, hem de muhakeme yeteneğimizi birlikte kullanarak karar vermemiz gerekir.
DALIŞ VE KARAR VERME
Dur – Düşün – Uygula
Dalış eğitimlerinde hepimiz plan dışı durumlarda önce ne yapıyor olursak olalım durmayı, bir sonraki hareketimizin ne olacağına karar vermemizi ve kararımızı uygulama sıralamasını öğrendik.
Plan dışı durumlarda bu sıralamaya uygun düşünme tarzına alışık olmayanlar, durumsal farkındalıklarının zayıf olması nedeniyle mevcut durumu kolay bir şekilde analiz edemeyecekler ve panik olacaklardır. Panik halinde ise, karar verme mekanizması düzgün işlemeyecektir.
Karar verme işleyişinde mevcut veriler analiz edilip, bunlara bağlı yeni durum için harekete geçilir. Bu süreçte gerekli tüm verilere sahip olmamız beklenemez.
Hiç veri olmaması durumunda ise analize gerek olmayacaktır. Tam tersi durum olan çok fazla veri olması durumunda ise, analiz süreci uzayacak ve karar vermek gecikecektir. Karar vermek için, bize yeterli olacak doğru ve kullanılabilir veriyi arayıp bulmak gerekir. Bu bilgiyi bulmak bizim sorumluluğumuzdadır.
Unutulmaması gereken en önemli nokta, yanlış veriye dayalı kararların, hiç veri olmaması ya da çok az olması durumunda verilecek sezgisel kararlardan daha kötü sonuçlar doğurabileceğidir.
Karar verme mekanizmasında verilen kararın yaratacağı risklerin değerlendirilmesi gerekir. Doğru ve yeterli veri ile olası riskleri belirlemek karar vermeyi kolaylaştıracaktır.
KARAR VERME AŞAMALARI – DECIDE MODELİ
Tech Diving Mag’de yayınlanmış bir eğitim makalesinde yer alan DECIDE Modeli, dalış ve karar verme aşamaları için çok güzel bir örnektir. Analojisi İngilizce hali olan DECIDE (karar vermek) şeklinde bırakılarak, her aşamanın tanımı ve örneği aşağıdaki tabloda verilmektedir.
DECIDE Modeli |
DECIDE Modeli Örneği |
| Detect / Algılama: Bu aşamada karar verici yapılan planda bir değişiklik olduğunun farkına varır. | Algılama: Dalıcı beklediğinden daha fazla hava tüketmektedir (bu algılama ile yapılan plan ve mevcut durum ilişkilendirilir). |
| Estimate / Tahmin: Karar verici, değişim karşısında nasıl hareket edeceğini tahmin eder, ya durumu tersine çevirmeye çalışacaktır, ya da duruma uygun yeni plan yapacaktır. | Tahmin: Kullanılan fazla hava, ilk dalış planında rezerv gaz olarak planlanmıştır, ancak dalıcı bunun harcanmasının deko duraklarında ya da olası çimlenme durumlarında risk yaratacağı tahmin etmektedir, harekete geçilmesi gerekir. |
| Choose / Seçim: Karar verici başarıya ulaşacak sonucun seçimini yapar. | Seçim: Dalıcı planladığı batık dalışını daha sığ olarak gerçekleştirebilir ya da dalışı planlanan süreden daha erken sürede sonlandırır. |
| Identify / Tespit: Karar verici değişimi başarılı bir şekilde kontrol altına alacak hareketleri tespit eder. | Tespit: Dalıcı sığ dalış kararını verir ve dalış eşine su altı iletişimi ile bilgi verir. |
| Do / Uygula: Karar verici gerekli hareketi uygulamaya koyar. | Uygula: Dalış daha sığ olarak, batığın içerisine girmek yerine batığın üstünde dolaşmak şeklinde devam eder. |
| Evaluate / Değerlendir: Karar verici yaptığı hareketin değişime olan etkisini değerlendirir. | Değerlendir: Yapılan yeni plan ile daha sığda yapılan dalışta hava tüketimi izlenerek, süreç devam ettirilir. |
Dalış güvenliğimiz için gerekli ekipmana sahip olmak ve dalış için gerekli fiziksel kondisyona sahip olmanın yanında en güçlü donanımımız sağduyumuz ve panik olmama becerimiz olmalıdır.
Bazı durumlarda doğru kararlar alamayabiliriz. Bu anlatılan süreçler sonucunda alınan kararların yanlış olması durumunda kendi kendimize dövünmenin bir yararı olmayacaktır. Bunun yerine verilen kararın yanlış olması durumunda neden istenilen sonucu vermediğinin analizi yapılarak, bir sonraki sefer aynı hatanın yapılmaması gerekir.
Analitik düşünce yaklaşımı ile karar verme becerilerini dalıcılar kendi başına geliştirecektir. Bu da bundan sonraki her yazımızın bitiş paragrafında tekrarlanacak olan ifade ile “iyi bir dalıcı” ile “çok iyi bir dalıcı” arasındaki farkı ortaya koyacaktır.
Amacımız her dalışta daha iyi bir dalıcı olmak olsun ve dalışlarınızın keyfi daim olsun…
Kaynaklar:
https://www.skillsyouneed.com/ips/decision-making.html
https://mitpress.mit.edu/books/evolution-and-mechanisms-decision-making
Tech Diving Mag, Issue 24, Eylül 2016
